Rok po referendum aborcyjnym w Irlandii - kalendarium prawa aborcyjnego¶
Dziś mija dokładnie rok od historycznego referendum aborcyjnego w Irlandii. 25 maja 2018 roku Irlandki_Irlandczycy zagłosowali za zniesieniem 8 poprawki z irlandzkiej konstytucji. Był to zapis, który zrównywał życie płodu z życiem osoby w ciąży.
To dlatego w Irlandii obowiązywał całkowity zakaz aborcji. Jeszcze przed refrendum, za sprawą wyroku Trybunału w Strasburgu oraz po śmierci Savity Halpanavaar, wprowadzono ustawę, która teoretycznie zezwalała na aborcję w sytuacji zagrożenia dla życia osoby w ciąży. W praktyce nie zmieniło to w zasadzie nic, bo aborcja była nielegalna i niedostępna. Za jej przeprowadzenie groziło nawet 14 lat więzienia. Codziennie średnio 9 kobiet podróżowało do Anglii, żeby przerwać ciążę.
Skąd pomysł na referendum w sprawie aborcji?¶
Od lat dyskusja nad tym, aby zdekryminalizować aborcję była zablokowana właśnie przez 8 poprawkę. To dlatego trwała wzmożona walka o przeprowadzenie referendum. Dla wielu osób było to trudne, ponieważ wymagało przewalczenia pomysłu, aby w sprawie podstawowych praw musiała się wypowiadać “większość” w głosowaniu. Ale realia tej wieloletniej walki pokazały wyraźnie, że bez tego nie da się ruszyć ani o krok dalej. Zniesienie poprawki było możliwe tylko dzięki temu głosowaniu, bez niego pozostałaby w irlandzkiej konstytucji na kolejne dziesiątki lat. Podobnie było w przypadku referendum w sprawie równości małżeńskiej, którego sukces bardzo podbudował ruchy społeczne na rzecz wolności i równości. Kampania za przeprowadzeniem referendum trwała bardzo długo, w końcu rząd zdecydował się je rozpisać. Referendum z pewnością by się nie odbyło, gdyby nie trzy okoliczności.
- Pierwszą okolicznością która umożliwiła referendum aborcyjne jest rosnąca utrata zaufania wobec kościoła katolickiego spowodowana ujawnieniem ogromnej skali seksualnego wykorzystywania dzieci przez księży.
- Drugą jest śmierć Savity Halpanavaar w 2012 roku, migrantki, która nie otrzymała opieki medycznej w trakcie poronienia, co doprowadziło do sepsy.
- Trzecia, to strategia ruchów feministycznych i ich zaangażowanie i współpraca w prowadzeniu kampanii z jednym postulatem – przeprowadzenia referendum w sprawie 8 poprawki. Kluczem do sukcesu było zaangażowanie związków zawodowych. Nie sposób pominąć też aktywnego udziału polityków i polityczek. Referendum miało poparcie rządu oraz wielu partii politycznych.
Ostatnie lata to czas różnych akcji organizowanych przez środowiska kobiece. Feministki sięgały po różne strategie, by rozpocząć debatę o referendum. Nie wszystkie były legalne, jak np. akcja “Abortion Pill bus”. W 2015 roku Kampania Rosa wyruszyła w trasę busem, na pokładzie którego rozdawane były tabletki aborcyjne (nazyane czasami tabletkami poronnymi). Za tego typu działalność groziła surowa kara więzienia. Kampania Rosy obnażyła hipokryzję zakazu aborcji, gdyż żadna z działaczek nie została pociągnięta do odpowiedzialności.
Wzmożona kampania “Together for Yes” trwała około dwóch miesięcy, odkąd została ogłoszona data referendum oraz pytanie – czy 8 poprawka powinna zostać zniesiona.
Dla kogo jest aborcja? Ktoś, kogo znasz, kogo kochasz potrzebuje twojego “tak”¶
Dominujący przekaz kampanii oparty był na współczuciu i trosce, nie pokazywał jednak, jak miałoby wyglądać prawo aborcyjne.
Część haseł nawiązywało do obecnej kryminalizacji aborcji – pokazywało, że należy głosować na “tak”, żeby nie wysyłać osób przerywających ciąże do więzienia czy zmuszać do wyjazdu za granicę. Inne nawiązywały do tego, że aborcja to kwestia zdrowia, życia, godności, wolności i wspierania osób w “kryzysie”. Jeszcze inne przybliżały doświadczenia aborcyjne poprzez apele, że ktoś, kogo znasz, kogo kochasz potrzebuje twojego “tak”. Były też hasła nawiązujące do stygmatyzacji aborcji i nawołujące do zaprzestania wpychania w poczucie wstydu (“stop shaming women”).
Niezaprzeczalną twarzą kampanii na rzecz zniesienia ósmej poprawki została Savity Halpanavaar. Dublin była zapełniony plakatami z jej wizerunkiem i hasłem, że jej życie i życia innych kobiet się liczą i mają znaczenie.
Były też hasła, które mówią o tym, że czasem kwestia “prywatna” wymaga wsparcia publicznego. Byłyśmy w Dublinie w czasie referendum i postanowiłyśmy zapytać osoby na ulicy, czy biorą udział w głosowaniu, jakie mają zdanie i za czym będą głosować. Oto co usłyszałyśmy:
“Wydaje mi się, ze już za długo zwalaliśmy to na inny kraj. Musimy to załatwić u nas. Dość już tych sekretów, wstydu. Czas powiedzieć, ze to już za nami. Każda osoba, która potrzebuje powinna mieć dostęp do aborcji, musimy tym osobom zaufać”.
Powiedziała jedna z osób.
“Ja głosuję dlatego, bo znam wiele osób, które się dowiedziały, że ich dziecko może być chore i nie przetrwać. Żadna osoba nie może być stawiana w sytuacji takiej niepewności, zmuszana do cierpienia, to okrutne. To mój główny powód”.
Pojawiły się też inne głosy:
“Nie wiem, co będzie w przyszłości. Nie wiem, jak to prawo, które jest teraz mogłoby kiedyś wpłynąć na kogoś z mojej rodziny czy moją przyjaciółkę i nie chcę tego sprawdzać, chcę żeby się zmieniło. Wierzę, że inne osoby podejmują słuszne dla siebie decyzje i ja nie mam prawa tego oceniać”.
A także wypowiedzi konserwatywne:
“Dla mnie to jest tak, że po prostu powinna być aborcja do 12 tygodnia dla każdego, kto chce. Potem w innych szczególnych okolicznościach. To wszystko.”
Dziś mija rok od dnia, w którym ⅔ głosujących opowiedziało się za zniesieniem ósmej poprawki. Historia zakazu aborcji w Irlandii była bardzo długa. Poniżej jej kalendarium:
Historia prawa aborcyjnego w Irlandii¶
1828 – zmiana w Offences Against The Person Act¶
Sekcja 13 mówiła o karze śmierci dla osoby, która przerywa ciążę, zaawansowaną na tyle, że można wyczuć ruchy płodu.
1837 – zmiana w Offences Against The Person Act¶
Sekcja 6 zniosła karę śmierci, ale wprowadziła karanie za przerwanie ciąży w trakcie całego czasu jej trwania.
1861 – zmiana w Offences Against The Person Act¶
Sekcja 58 i 59 wprowadza karę za przerwanie swojej własnej ciąży za pomocą wkładania narzędzi do macicy czy użycia ziół (pietruszka, wrotycz).
1935 – nowelizacja Criminal Law Amendment¶
Sekcja 17 zakazuje sprzedaży, reklamowania, importu antykoncepcji.
1945 – nowelizacja Cryminal Justice Act (Irlandia Północna)¶
Sekcja 25 kryminalizuje aborcje i definiuje ją jako „eliminacje dziecka”.
1968 – powstaje The Abortion Act¶
W UK wchodzi w życie ustawa legalizująca aborcje (wszędzie poza Irlandią Północną).
1969 – powstaje pierwsza klinika planowania rodziny w Irlandii¶
1973 – sprawa McGee vs. prokurator generalny¶
Mary McGee została oskarżona o użycie antykoncepcji (diafragmy i środka plemnikobójczego), którą zamówiła z Anglii pocztą. Paczka została zatrzymana w Urzędzie Celnym, a Mary oskarżona.
Listopad 1980 – wchodzi w życie ustawa o zdrowiu i planowaniu rodziny¶
Reguluje zamawianie, dostęp i używanie środków antykoncepcyjnych poprzez recepty
19 marca 1983 – Sheila Hodgers umiera¶
Sheila Hodgers umiera na raka dwa dni po porodzie swojego trzeciego dziecka. Brała leki na raka zanim zaszła w ciąże, przestała je brać gdy dowiedziała się o ciąży. Odmówiono jej leków przeciwbólowych i cesarskiego cięcia. 17 marca Sheila urodziła martwe dziecko i sama umarła dwa dni później
Wrzesień 1983 – referendum w sprawie 8 poprawki irlandzkiej konstytucji¶
Ósma poprawka mówi o równej ochronie i prawa do życia dla kobiety w ciąży i płodu. 66.9 % było za wprowadzeniem, 33.1 % przeciwko
Październik 1983 – ósma poprawka wchodzi w życie¶
Państwo rozpoznaje prawo do życia nienarodzonego dziecka i zobowiązuje się je chronić na równi z życiem matki
brzmiał zapis 8 poprawki Irlandzkiej konstytucji
Styczeń 1984 – umiera Ann Lovett¶
Ann – 15. latka umiera w trakcie porodu. Dziecko również nie przeżywa porodu.
1985 – legalizacja sprzedaży prezerwatyw bez recepty dla osób powyżej lat 18¶
1988 – Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziecka Nienarodzonego oskarża kliniki planowania rodziny o informowanie kobiet na temat możliwości przerwania ciąży za granicą¶
Nazywa to zachęcaniem do turystyki aborcyjnej. To jest początek słynnego procesu w sprawie „Open Door oraz Dublin Well Woman przeciwko Irlandii” trybunał uznał Irlandię winną ograniczenia prawa do informacji i nakazał odwołanie przepisów zakazujących działalności informacyjnej stowarzyszeniom proaborcyjnym.
1992 – sprawa X¶
Sprawa 14 latki, która została zgwałcona przez sąsiada. Dziewczynka zaszła w ciąże i miała myśli samobójcze. Rodzina dziewczynki zdecydowała, że wspólnie wyjadą za granicę, by przerwać ciąże. Przed wyjazdem zwrócili się do policji z pytaniem czy DNA płodu po aborcji może zostać wykorzystane jako dowód w sprawie. Policja poinformowała prokuratora o zamiarach rodziców, a ten wydał nakaz ich zatrzymania. Sąd odrzucił nakaz twierdząc, że dziewczynka ma prawo do aborcji, skoro dziewczynka ma myśli samobójcze. Dziewczynka poroniła samoistnie
Listopad 1992 – referendum w sprawie 12, 13 i 14 poprawki.¶
- 12 – ryzyko samobójstwa nie powinno być powodem aborcji,
- 13 – wolność wyjazdu za granicę,
- 14 – prawo do informacji na temat aborcji poza Irlandią
12 poprawka została odrzucona, 13 i 14 przyjęta
Marzec 2002 – referendum w sprawie 25 poprawki¶
Referendum w sprawie 25 poprawki, która proponowała zapis, że myśli samobójcze nie mogą być powodem do aborcji – 50.42 przeciw, 49.48 za.
2005 – IFPA pozywa Irlandię w ETPCZ za zmuszenie kobiet do wyjazdów za granicę¶
2010 – ETPCZ wydaje wyrok skazujący Irlandię i nakazuje zająć się prawem antyaborcyjnym¶
2012 – powstaje Abortion Rights Campaign (Irish Choice Network)¶
Wrzesień 2012 – pierwszy marsz pro choice w Dublinie¶
Zorganizowany z okazji Światowego Dnia Bezpiecznej Aborcji. Na ulice Dublina wychodzi około 2 tysiące osób. Od tamtej pory marsz odbywa się każdego roku.
Październik 2012 – umiera Savita Halappanavar¶
Savita trafiła do szpitala w 17 tygodniu ciąży, z nieznośnym i ostrym bólem pleców, lekarze potwierdzili, że jest w trakcie poronienia. Savita była lekarką, wiedziała co się dzieje, poprosiła o pomoc. Usłyszała od pielęgniarki, że Irlandia jest katolickim krajem, płód ciągle wykazuje oznaki życia więc aborcja jest zakazana. Następnego dnia Savita przy wsparciu męża, ponownie poprosiła o pomoc, podkreśliła, że nie jest katoliczką, ale sytuacja się powtórzyła. Pomimo tego, że Savita prosiła lekarzy, mówiła im, że bardzo cierpi, na ich oczach zwijała się z bólu, to nie udzielono jej pomocy. Lekarz poinformował ją, że musi czekać, aż przestanie bić serce płodu. Kiedy to się w końcu stało, na ratowanie życia kobiety było już za późno. Savita zmarła na sepsę.
Styczeń 2014 – doprecyzowanie zagrożenia życia kobiety w w kontekście prawa antyaborcyjnego w irlandzkim parlamencie¶
2014 – sprawa Ms Y¶
Ms Y – zgwałcona uchodźczyni poszukująca azylu w Irlandii. Ma myśli samobójcze. Lekarze to kwestionują, dziewczyna zaczyna strajk głodowy. Rodzi w sierpniu poprzez cesarskie cięcie.
Grudzień 2014 – sprawa Ms P¶
Miss P – kobieta po zdiagnozowanej śmierci mózgu jest podtrzymywana przy życiu, bo jest w 18 tygodniu ciąży. Jej rodzina i mąż są temu przeciwni. Lekarze czekają na wyrok sądu, który pozwoli wyłączyć maszyny.
2015 – powstaje koalicja na rzecz zniesienia ósmej poprawki¶
Kwiecień 2016 – kobieta otrzymuje wyrok w zawieszeniu za przyjęcie tabletek poronnych¶
Tabletki zamówiła w internecie. Donoszą na nią jej współlokatorzy.
Czerwiec 2016 – powstaje projekt REPEAL¶
Styczeń 2017 – Powstaje grupa Strike 4 Repeal¶
Strike 4 Repeal i stawia warunek, że jeśli irlandzki parlament nie ogłosi referendum w sprawie 8 poprawki, to 8 marca 2017 nastąpi strajk generalny.
8 marca 2017 – strajk kobiet w Irlandii¶
Marzec 2017 – abortion pill bus¶
Na irlandzkie ulice wyjeżdża aborcyjny autobus, który jest jednocześnie poradnią aborcyjną. Na pokładzie można uzyskać porady w kwestii aborcji farmakologicznej.
Kwiecień 2017 – parlament ogłasza powołanie Zgromadzenia Obywatelskiego¶
Zgromadzenie ma się zająć tematem ósmej poprawki. Zgromadzenie Obywatelskie pracuje miesiącami, by ostatecznie opowiedzieć się za zorganizowaniem referendum w sprawie zniesienia ósmej poprawki
Styczeń 2018 – parlament zapowiada, że referendum aborcyjne odbędzie się w maju 2018 roku¶
Marzec 2018 – zaczyna działać kampania „Together for yes”¶
25 maja 2018 referendum aborcyjne¶
66 proc. na „Tak” i 34 proc. na „Nie”.
Druga połowa roku 2018 – trwają prace nad nowym prawem aborcyjnym¶
Grudzień 2018 – zaprezentowano nowe prawo aborcyjne, które ma obowiązywać od 1 stycznia.¶
Aborcja ma być dostępna do 12 tygodnia i darmowa. Ustawa zawiera też zapisy, które ostudziły radość z dnia referendum. Najbardziej poruszającym zapisem jest ten, o koniecznym trzydniowym
okresie oczekiwania. Ten czas ma służyć „na zastanowienie się”. Kolejnym zapisem, który budzi niezadowolenia jest ten wskazujący, że lekarz/lekarka, która wykonuje aborcje, musi być tą samą lekarką, do której pacjentka zgłosiła się przed tymi trzema dniami. Kryminalizowane ma być wszystko, co poza ustawą, czyli aborcja wykonana poza szpitalem i bez udziału pracownika_pracowniczki medycznej.
1 stycznia 2019 – w życie wchodzi ustawa zaprezentowana w grudniu¶
5 stycznia 2019 – pokłosie nowej ustawy aborcyjnej¶
W obawie przed kryminalizacją swoją działalność zamyka Need Abortion Irleand – nieformalna grupa aktywistek i aktywistów wspierająca osoby w aborcjach.
Luty 2019 sprawa kobiety, której odmówiono prawa do aborcji¶
Pomimo wykrytych poważnych wad płodu (badania wykazały, że część organów znajduje się na zewnątrz ciała płodu) i zgody dwóch konsultantów na zabieg, szpital odmówił wykonania zabiegu. Dodatkowo, dane kobiety zostały upublicznione bez jej zgody. Kobieta i jej partner wyjechali po aborcje do Anglii, na zabieg i wyjazd byli zmuszeni pożyczyć „ok. 1000 Euro” od rodziny. Zdecydowała się ona udzielić komentarza, który brzmiał następująco:
Poprzeczka dla stwierdzania poważnych wad płodu jest zbyt wysoka. Należy to dokładnie sprawdzić. To nie jest coś, za czym głosowały osoby w Irlandii. To nie jest to, za czym głosowałam ja.
Legalizacja i prawo aborcyjne nie gwarantują dostępu do aborcji¶
Irlandia jest doskonałym przykładem tego, że prawo aborcyjne, nawet to postrzegane jako dość liberalne, wyczekane, w praktyce może działać gorzej niż wynika z teorii.
Nie raz pisałyśmy o tym, że sprowadzanie aborcji wyłącznie do kategorii prawa wiąże się z dużym ryzykiem tego, że jakaś grupa osób zostanie przez to prawo pominięta czy nieuwzględniona.
Byłyśmy i nadal jesteśmy zwolenniczkami zmian w Irlandii, cieszyłyśmy się z wyników referendum, jednak obserwując prace nad nową ustawa, miałyśmy słuszne obawy. Aborcja to przede wszystkim kwestia ochrony zdrowia! Dostęp do usług ochrony zdrowia nie może być upolityczniony i postrzegany jako ideologia czy pogląd.
Źródło: Repeal the 8th – edited by Una Mullally, 2017