Przejdź do treści

Rekomendacje aborcyjne od Polskiego Towarzystwa Zdrowia Seksualnego i Reprodukcyjnego

Polskie Towarzystwo Zdrowia Seksualnego i Reprodukcyjnego pod kierownictwem Michaliny Drejzy opublikowało własne, długo wyczekiwane, rekomendacje w zakresie aborcji i przerywania ciąży. To ważny dokument który kieruje się współczesną wiedzą medyczną i najlepszymi praktykami ws. przerywaia ciąży.

Nowe wytyczne na przekór anty-aborcyjnym politykom

Ostatnie lokalne wiadomości o aborcji miały raczej kiepski wydźwięk: anty-aborcyjni politycy odwlekająli zmianę prawa "pomysłem referenum", a lekarze zatrważali wypowiedziami, które pokazywały ich niski stan wiedzy o opiece okołoaborcyjnej.

Mimo zadowolania z obiecującego spotkania organizacji pro-kobiecych z nową Ministrą Zdrowia Izabelą Leszczyną ostatnie dni przyniosły nam prawdziwą katastrofę. Mowa oczywiście o fatalnym dokumencie wydanym przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położniczych, który co prawda nosi tytuł „wytyczne”, lecz nie zawiera godnych naśladowania praktyk.

Na szczęście nie utkęłyśmy z tymi niemalże średniowiecznymi pomysłami i ósmego marca Polskie Towarzystwo Zdrowia Seksualnego i Reprodukcyjnego 1 przyniosło nam dobre wiadomości: długo wyczekiwane, prawdziwe, rekomendacje w zakresie aborcji i przerywania ciąży.

Co sprawia, że wytyczne PTZSiR są wyjątkowe?

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Zdrowia Seksualnego i Reprodukcyjnego są efektem wielomiesięcznej współpracy ekspertek, ekspertów, lekarzy, prawniczek i działaczek organizacji pro-kobiecych (i już tym różnią się od swojego wyssanego z palca poprzednika) 2.

Dokument PTZSiR w fachowy i wyczerpujący sposób opisuje praktyki aborcyjne nie tylko ze strony medycznej, ale również w kontekście prawnym i systemowym. Zespół autorski wyraźnie podkreśla konieczność dekryminalizacji aborcji i innych zmian systemowych potrzebnych do zapewnienia Polkom dostępu do bezpiecznej opieki okołoaborcyjnej.

Wytyczne opracowane zostały na bazie zaleceń WHO, FIGO i innych światowych autorytetów z dziedziny ginekologii, czyli - w przeciwieństwie do pseudo-rekomendacji PTGiP - są zgodne z najlepszymi, współczesnymi praktykami.

W centrum zainteresowania nowych wytycznych stoi dobro pacjentki. Dokumnet nie angażuje się w polityczne i partyjne kłótnie - zamiast tego skupia się na merytoryce. Dzięki temu unika argumentów "ideologicznych" które często stanowią podstawę niechętnego stosunku lekarzy i ustawodawców do aborcji. Pokazuje ją jako normalny, powszechny i przede wszystkim bezpieczny zabieg medyczny - czyli taki jaki jest w rzeczywistości.

Czego dowiemy się z nowych rekomendacji aborcyjnych?

Wytyczne obejmują zalecenia dotyczące trzech dziedzin niezbędnych do zapewnienia opieki aborcyjnej:

  1. usług klinicznych,
  2. prawa i polityki,
  3. oraz świadczenia usług aborcyjnych w ramach systemu ochrony zdrowia.

Jeśli interesuje cię ten temat odsyamy bezpośrednio do skróconej wersji rekomendacji, a także do pełnego dokumentu.

Poniżej znajduje się znacznie skrócony opis najważniejszych fragmentów dokumentu.

Rekomendacje kliniczne

Po pierwsze: dostęp do rzetelnych informacji

Rekomendacje kliniczne dotyczą metod aborcji i związanej z nią opieki klinicznej. Tu zespół autorski wyraźnie podkreśla wagę zapewnienia pacjentkom opieki obejmującej także dostarczenie rzetelnych i popartych naukowo informacji i kompleksowego poradnictwa.

Każda osoba ma prawo znać stan swojej ciąży i podejmować działania w oparciu o te informacje otrzymując wsparcie od personelu medycznego niezależnie od jej decyzji.

Po drugie: komfort pacjentki

Poświęcono także wiele uwagi kwestii leczenia bólu w odniesieniu do poszczególnych metod aborcyjnych i wieku ciąży. Uprzednie "rekomendacje" wydane przez PTGiP zupełnie tę kwestię pominęły, mimo, że stanowi ona integralną część kompleksowej opieki aborcyjnej.

Zaniedbania dotyczące leczenia bólu zwiększają niepokój, dyskomfort i poważnie pogarszają̨ jakość opieki nad osobą po zabiegu. Odmowa leczenia bólu jest pogwałceniem praw człowieka i przejawem przemocy ginekologiczno-położniczej.

Po trzecie: podmiotowość i troska o dobrostan psychiczny

Kwestia równie istotna, to podmiotowe traktowanie pacjentek.

Osoba sama powinna decydować, którymi aspektami opieki aborcyjnej chce zarządzać́ samodzielnie, w oparciu o swoją indywidualną sytuację i preferencje.

Takie podejście to minimum odpowiedzialnej praktyki lekarskiej. Towarzystwo Zdrowia Seksualnego wyraźnie mówi o znanym z wielu badań fakcie: odmowa aborcji osobie chcącej przerwać swoją ciążę, powoduje stres psychologiczny 3 i może negatywnie odbić się na reszcie jej życia.

Po czwarte: nowoczesne i bezpieczne metody aborcyjne

Dogłębnie przedstawiono także wszystkie rekomendowane przez autorytety współczesnej medycyny metody aborcyjne. Dowiadujemy się jak dawkować i zażywać tabletki do aborcji farmakologicznej. Ta metoda aborcyjna – słusznie - została również wskazana jako bezpieczny zabieg do samodzielnego wykonania. Dokument obejmuje zatem znaczną większość aborcji wykonywanych w Polsce - tych domowych i "ustawowych". Koresponduje zatem z rzeczywistością, w której ponad 99% osób przerywa swoje ciąże samodzielnie.

Aborcja przeprowadzona w domu jest równie bezpieczna, i efektywna jak ta z udziałem pracowników ochrony zdrowia.

Co również odróżnia wytyczne PTZSiR od swojego poprzednika, to dokładny opis współczesnych, zalecanych przez międzynarodowe organy opieki zdrowotnej, metod chirurgicznych - tj. aspiracji próżniowej i metody D&E 4.

Rekomendacje przedstawiają także wagę opieki poaborcyjnej, w tym higieny poaborcyjnej, protokołu postępowania przy potencjalnych powikłaniach i dostępności antykoncepcji.

Prawo

Rekomendacje prawne obejmują siedem różnych obszarów.

1. Dekryminalizacja

Pierwszym, a zarazem niezwykle istotnym elementem, którym trzeba się zająć jest obecnie powszechna (i niezwykle szkodliwa) kryminalizacja aborcji. Dotyczy ona w szczególności osób chcące wspierać kobiety podczas aborcji, ale obawiają się niej również lekarze.

Proponowanym rozwiązaniem jest tu pełna dekryminalizacja, co stanowiłoby niezwykle istotny krok w kierunku poprawy bezpieczeństwa i dostępności aborcji.

2. Dostęp niezależnie od powodu

Drugą kwestią jest podejście oparte na podstawach do zezwalania na aborcję. Co to znaczy? Znaczy to, że obecnie, by móc przerwać ciążę w polskim szpitalu musimy spełnić konkretne warunki. Takie podejście, niezależnie od tego, ile mamy przesłanek i powodów, które pozwalaja nam na przerwanie ciąży - a polskie prawo jest tu szczególnie restrykcyjne - zawsze stawia kobiety w sytuacji, w której muszą się spowiadać lekarzom. Lekarz nie spowiednik, a decyzja o przerwaniu ciąży należy wyłącznie do kobiety. PTZSiR pisze zatem:

Rekomendujemy, aby nie wprowadzać przepisów, polityk i praktyk, które uzależniają dostęp do aborcji od spełnienia konkretnej przyczyny, przesłanki lub wymogu. Zamiast tego rekomendujemy, aby aborcja była dostępna na wniosek kobiety, dziewczynki lub innej osoby w ciąży.

3. Uchylić limit czasowy

Kolejnym punktem jest limit wieku ciążowego ustalony dla aborcji. W przypadku ciąży będącej wynikiem przestępstwa granicę stanowi 12 tydzień. Jeśli chodzi o przesłankę zdrowia lub życia pacjentki obecnie teoretycznie nie ma ograniczenia co do wieku ciąży. W praktyce lekarze jednak unikają lub zniechęcają do przerywania ciąży powyżej 22-24 tygodnia ciąży. Ze względu na to, że zmuszanie kobiety do kontynuacji niechcianej ciąży jest niezgodne z międzynarodowymi standardami ochrony praw człowieka zalecenie PTZSiR brzmi:

Należy uchylić lub zmienić przepisy prawne, praktyki i polityki ograniczające dostęp do aborcji ze względu na wiek ciążowy.

4. Nie przedłużać, nie odwlekać, nie utrudniać

Czy to obowiązkowe konsultacje, badania USG, czy po prostu wydłużony specjalnie okres oczekiwania na aborcję, pod pretekstem chociażby "namysłu" - nie podlega wątpliwości, że wszystkie z wymienionych mają wspólną cechę. Utrudniają one dostęp do aborcji i poprzez zwłokę czasem ograniczają możliwość wyboru metody. Co gorsza, zupełnie bezcelowo, gdyż żadne badania nie wykazały, że obowiązkowe okresy karencji przynoszą kobietom jakiekolwiek korzyści. Stanowisko brzmi więc:

Należy uchylić i/lub zapobiec przyjmowaniu przepisów wprowadzających obowiązkowe okresy oczekiwania na aborcję w systemie opieki zdrowotnej.

5. Decyzja należąca do kobiety i do nikogo innego

Rekomendacje obejmują także stanowisko zaprzeczające konieczności wprowadzania autoryzacji osoby trzeciej, tudzież organów, czy instytucji.

6. Poszerzyć uprawnienia personelu medycznego do wykonywania zabiegu

Jako, że aborcja świadczona w placówkach może być również przez personel medyczny nie mający specjalizacji ginekologicznej, PTZSiR zaleca zniesienie barier w tym zakresie.

Należy uchylić i/lub zapobiec przyjmowaniu przepisów określających, kto może zapewniać i przeprowadzać medyczną procedurę przerywania ciąży, w szczególności tych przepisów, które wprowadzają ograniczenia świadczeniodawców wyłącznie do lekarzy ginekologów i położników.

7. Klauzula sumienia nie stanowi podstawy do odmowy zabiegu

I w końcu kwestia, nad którą można by rozwodzić się do bólu. Klauzula sumienia. To, że z sumieniem łączy ją jedynie nazwa i w praktyce jest nadużywana kosztem zdrowia i życia pacjentek, zauważyło nawet Ministerstwo Zdrowia. W przypadku, kiedy jako państwo wprowadzamy do przepisów klauzulę sumienia, mamy obowiązek zadbania o to, by dostęp do opieki aborcyjnej nie był w żaden sposób opóźniony, ani utrudniony. Jak zauważyła sama Ministra Zdrowia - placówki z kontraktem NFZ niewykonujące aborcji naruszają regulamin i ten kontrakt powinny stracić. Rekomenduje się więc, by

wprowadzić przepisy prawne, polityki i praktyki, które zapewnią efektywny dostęp, wysoką jakość, ciągłość i kompleksowość opieki aborcyjnej oraz ochronę przed barierami wynikającymi z klauzuli sumienia.

Rekomendacje systemowe

Rekomendacje systemowe obejmują przede wszystkim cztery modele opieki aborcyjnej równoważnie akceptowalne przez WHO oraz światowe towarzystwa naukowe. Co to znaczy? Są to rekomendacje dla systemu opieki zdrowotnej, dotyczące tego, gdzie i w jaki sposób dostępna powinna być aborcja.

Te modele się nie wykluczją - wprost przeciwnie - warto wprowadzić je wszystkie, gdyż dopełniając się dają najlepszą opiekę okołoborcyjną.

  • Model I - Dostępność aborcji na oddziale szpitalnym - Model ten rekomendowany jest w wypadkach, kiedy pacjentka wymaga specjalistycznej opieki.
  • Model II - Dostępność aborcji w ramach poradni i w warunkach ambulatoryjnych - Zalecane osobom z niepowikłanymi ciążami pierwszego trymestru. Tu pada propozycja wzorowania się na modelu brytyjskich poradni, zajmujących się problematyką wczesnych ciąż, świadczących poradnictwo okołociążowe, jak usługi aborcji farmakologicznej i chirurgicznej.
  • Model III - Aborcja przy udziale telemedycyny - Badania pokazują, że aborcja we wsparciu telemedycyny jest wysoko efektywna, akceptowalna i bezpieczna dla osób jej potrzebującej.
  • Model IV - Samodzielne wykonanie aborcji - Jako, że aborcja farmakologiczna jest - przy dostępności rzetelnych informacji i odpowiednich tabletek - zabiegiem bezpiecznym i stosunkowo prostym, nie ma przeciwwskazań, by osoby chcące przerwać ciążę robiły to samodzielnie. Niedość, że takie rozwiązanie może być po prostu bardziej komfortowe, to jeszcze wiąże się ze zmniejszeniem obciążenia systemu ochrony zdrowia.

Rekomendacje vs dziury w edukacji lekarzy

Końcowe słowa dokumentu dotyczą luk w wykształceniu polskich lekarzy w zakresie opieki okołoaborcyjnej. Chociaż luki to mało powiedziane - do czynienia mamy z zupełnym brakiem kształcenia, już na poziomie studiów. Ważną zmianą systemową jest zatem uwzględnienie kompleksowej opieki aborcyjnej w systemie nauczania. Wielokrotnie pisałyśmy już o zagrożeniu, które stanowi dla pacjentek niewiedza lekarzy. Poprawa w tym zakresie jest istotną częścią zwiększenia standardów ginekologicznych, ale także niezbędna, jeśli chodzi o bezpieczeństwo pacjentek.

Czego (na szczęście) nie ma w nowych rekomendacjach?

Koniec ze straszniem aborcją

Jedną z wielu zalet dokumentu jest fakt, że przedstawia aborcję jako bezpieczny zabieg, którego nie należy się bać. Zarówno z pozycji lekarza, jak i pacjentki. Nie ma w rekomendacjach negatywnie nacechowanych, czy wręcz piętnujących zapisów, które przedstawiałyby aborcję jako coś, co należy wykonywać "jedynie w ostateczności".

Koniec z przestażałymi metodami

Dokument nie zawiera także zaleceń stosowania przestarzałych metod aborcyjnych. Mowa tu (w szczególności) o łyżeczkowaniu, które z jakiegoś powodu wciąż praktykują polscy lekarze. Co więcej, w oparciu o wytyczne WHO stanowczo się jego wykonywania odradza. Podobnie jest w przypadku stosowania cewnika Foleya i histerotomii (cesarki). W rekomendacjach znajdziemy rzeczowe uzasadnienia dla potrzeby odstąpienia od wyżej wymienionych praktyk.

Koniec z "czekaniem" aż "problem" się sam rozwiąże

Nie dowiemy się również o indukcji porodu jako metodzie przerywania ciąży. O powodach, dla których niesłusznym jest rekomendowanie katowania kobiet kilku - do kilkunastu - godzinnym procederem rodzenia martwego płodu pisałyśmy tu.

Koniec z konsyliami i litaniami "ekspertów", pieczątkami i papierkami

Jeżeli przypomnimy sobie treść - i nasze zarzuty w stosunku do - pierwszej wersji rekomendacji PTGiP, to niełatwo pominąć wątek konsyliów lekarskich w sprawie orzeczeń wystawianych przez psychiatrów. W skrócie: Posłużono się założeniem, że lekarze przeprowadzający aborcję powinni dostać upoważnienie na arbitralne podważanie zagrożenia zdrowia kobiety w niechcianej ciąży, potwierdzonego przez lekarza psychiatrę.

W drugiej wersji co prawda posłużono się już stwierdzeniem "w szczególnych przypadkach"; nie zmienia to jednak faktu, że dano lekarzom przyzwolenie na kwestionowanie orzeczenia, co jest po prostu niezgodne z prawem.

W wytycznych Polskiego Towarzystwa Zdrowia Seksualnego i Reprodukcyjnego takich założeń nie ma. Wręcz przeciwnie.

Zgodnie z art. 37 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty w razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych lekarz z własnej inicjatywy bądź na wniosek pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, jeżeli uzna to za uzasadnione w świetle wymagań wiedzy medycznej, powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie. Należy podkreślić, iż w przypadku, gdy sytuacja kliniczna nie budzi wątpliwości, bądź wątpliwości te mogą zostać rozwiane w oparciu o najnowszą wiedzę medyczną, zwoływanie konsylium nie znajduje uzasadnienia. Co więcej, nadużywanie tej praktyki może powodować opóźnienie zabiegu przerwania ciąży, w dalszej kolejności skutkując dodatkowym cierpieniem u osoby w ciąży, powikłaniami oraz zagrożeniem dla jej zdrowia i życia.

Ponadto podkreśla się, że:

żadna konsultacja, w tym psychiatryczna, nie powinna stanowić warunku niezbędnego dla przerwania ciąży. Aborcja powinna być zabiegiem dostępnym na życzenie osoby w ciąży, nie uwarunkowanym uprzednim pogorszeniem jej zdrowia, somatycznego czy psychicznego, stwarzającego zagrożenie bądź też nie stwarzającego zagrożenia dla jej życia. Warunkowanie możliwości wykonania zabiegu pogorszeniem stanu psychicznego skutkuje zbędnym cierpieniem osoby w ciąży, którego można uniknąć, zwłaszcza gdy pogorszenie to spowodowane jest ograniczeniem dostępności do aborcji, co podkreśla również Rzecznik Praw Pacjenta.

Dla kogo stworzono wytyczne i jakie są nasze dalsze perspektywy?

Dokument stworzony został z myślą lekarzach, szpitalach i innych osobach pracujących w opiece zdrowotnej, która to zwyczajnie nie nadąża za standardami opieki aborcyjnej. Rekomendacje wysłane zostały do Ministerstwa Zdrowia z nadzieją, że staną się one dokumentem bazowym dla służby ochrony zdrowia. Nie tylko ze względu na podniesienie standardów i poziomu wiedzy na temat opieki okołoaborcyjnej, ale również z myślą o ochronie zdrowia i życia osób w ciąży.

Mamy również nadzieję, że wykorzystany zostanie przez polityków jako podkładka do nowelizacji prawa aborcyjnego i wprowadzenia potrzebnych już od dawna zmian systemowych.

Nie trzeba być jednak ani medykiem, ani politykiem, by móc wynieść coś wartościowego z rekomendacji. Stanowią one bowiem dość przystępne kompendium wiedzy aborcyjnej, więc wszystkim zainteresowanym również polecamy lekturę.

Dzięki pracy dziesiątek ekspertek mamy szansę na nowy, dobry start

Dziękujemy Polskiemu Towarzystwu Zdrowia Seksualnego i Reprodukcyjnego za koordynowanie działań wokół wytycznych i tę inicjatywę. To przełomowy moment, jeśli chodzi o szanse na zwiększenie wiedzy o bezpiecznej aborcji wśród personelu medycznego.

W końcu mamy w Polsce wytyczne, które odpowiadają na nasze rzeczywiste potrzeby. Powstanie dokumentu oddało część kontroli nad tym, jak wygląda aborcja w Polsce ekspertkom, kobietom, osobom, którym zależy na zdrowiu i prawach reprodukcyjnych Polek.

  1. Strona PTZSiR - ptzsr.org.pl ↩

  2. Wytyczne zostały opracowane m.in. przez: Polskie Towarzystwo Zdrowia Seksualnego i Reprodukcyjnego, Aborcyjny Dream Team, Prawniczki Pro Abo, Women Help Women, Fundację na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. ↩

  3. Rodzaj stresu, który - traktowany jako długotrwałe, czy chroniczne uczucie "zestresowania" - prowadzić może do negatywnych konsekwencji, na przykład chorób psychosomatycznych. ↩

  4. D&E, Dilation and Evacuation (czyli rozszerzenie szyjki macicy i ewakuacja). Dokładniejszy opis zarówno aspiracji próżniowej, jak i D&E znajduje się na stronie 26 rekomendacji PTZSiR. ↩